دسته بندی اسباب بازی ها از نظر کمک به رشد مهارت و آموزشی اولیه
آنچه در پی می آید یکی از انواع دسته بندی هایی است که با توجه به مراحل رشد، اولویت های آموزشی و تنوع محصولات انجام شده است. البته باید توجه داشت که دسته بندی های بسیار گوناگونی وجود دارد. دسته بندی اسباب بازی ها از نظر کمک به رشد مهارت و آموزشی اولیه آشنایی با مهارت های بازی های فکریمهارت های حرکتی می توان دسته بندی را به تعداد تمامی مهارت هایی که برای یک انسان بزرگسال در جامعه ی امروزی لازم است افزایش داد یا با ادغام برخی از مهارت های مربوط به هم، از تعداد آن ها کاست. بازی یار ۹ به معرفی وسایلی پرداخته است که بیشتر اهداف آموزشی، فکری، دارند و هدفمند هستند.
نکته قابل توجه دیگر اینکه، معمولاً هر وسیله هدف های چند گانه ای را دنبال می کند و یا بسته به نوع بازی با آن ممکن است مهارت های متنوعی را پوشش دهد. طبیعی است که عنوان کردن تمامی مهارت هایی که یک وسیله به طور مستقیم یا غیر مستقیم داراست، امکان پذیر نیست. لذا در معرفی اسباب بازی ها تنها به مهم ترین مهارت ها اشاره شده است.
مهارت اجتماعی
این محصولات به کودک یاد می دهد چگونه با دیگران دوست شود و از بودن در جمع بهره ببرد. مهارت های اجتماعی کودک را قادر می سازد با دیگران همکاری نماید، نیازهایش را برآورده سازد، با دیگران ارتباط موثر داشته باشد، تفریح کند و خوش بگذراند. هر چه کودک بیشتر با دیگران ارتباط داشته باشد، مهارت های اجتماعی وی بهتر رشد خواهد کرد. مهارت های اجتماعی برای شاد زیستن در خانواده،دوست پیدا کردن و رفتن به مهد کودک و مدرسه بسیار ضروری هستند. کودکانی که مهارت های اجتماعی بهتری دارند در بین جمع از محبوبیت بیشتری برخوردارند و کمتر سر خورده می شوند.
مهارت های حرکتی
این دسته از محصولات به کودک کمک می کند تا بتواند کنترل بهتری در واکنش به محرک های محیطی به صورت جسمانی داشته باشد. کودکانی که هماهنگی حرکتی رشدی دارند بهتر می توانند فعالیت هایی نظیر لی لی، پرش، توپ بازی یا دویدن را انجام دهند.مهارت های حرکتی اثر مستقیمی در نحوه فعالیت های روزمره کودکان دارد. حفظ تعادل، پیدا کردن مسیر و طی کردن آن بدون انحراف از آن یا برخورد با مانع از ویژگی های کودکانی است که این مهارت ها را توانسته اند افزایش دهند.
کمک آموزشی (درسی)
این دسته از محصولات اساساً برای کمک به کودکان در یادگیری موثر یکی از مواد درسی همچون خواندن و نوشتن، ریاضی، جغرافی، علوم و… طراحی شده اند. تجربه ثابت کرده است که کودکان هر چیزی را از طریق بازی بهتر یاد میگیرند. هدف این گروه از محصولات خارج کردن یادگیری مفاهیم درسی از حالت وظیفه بوده بطوریکه آن را به نوعی سرگرمی بدل سازد. با توجه به رویکرد جدید سیستم آموزشی در سال های اخیر (آموزش همراه با ابزار)این دسته از وسایل، از ابزار هایی انتخاب گردیده اند که استفاده از آن ها آموزش مفاهیم درسی را جذاب و عمیق تر می سازد.
ریاضیات و آموزش اعداد
آموزش ریاضی با استفاده از ابزار بسیار جذاب تر، عینی تر و به یاد ماندنی تر از روش های دیگر می باشد. در کتاب های درسی ریاضی دبستان به تعدادی از این ابزارها مستقیماً اشاره شده است و تعدادی دیگر به عنوان کمک درسی، با توجه به روش آموزشی مربیان محترم طراحی گردیده است.
دقت و تمرکز
تمرکز را می توان حفظ و نگهداری معنی کرد.لذا بدون داشتن دقت و تمرکز حواس، یادگیری صورت نمی گیرد. تمرکز نسبی است یعنی تقریبا همه افراد تا حدودی از آن بهره مند هستند و کسی نمی تواند ادعا کند کاملا بی دقت است و یا همیشه تمرکزحواس دارد.فراموش نکنیم که تمركز كارایی حافظه را افزایش می دهد، تمركز باعث می شود بر افكار مزاحم مسلط شویم. تمركز حواس باعث تقویت اراده هم می شود، تمركز و اراده رابطه ای مستقیم با یكدیگر دارند . این محصولات به کودکان و بزرگسالان کمک می کنند تا بتوانند در یک موضوع خاص تمرکز کرده تا به هدف برسند.
شنوایی
یکی از اولین توانایی هایی که در دوره جنینی رو به رشد است، حس شنوایی می باشد. کودکان از دوران جنینی می شنوند و کم کم سعی می کنند به محرک ها پاسخ دهند. درماه های اولیه تولد، محرک های صوتی توجه کودک را نسبت به دیگر محرک ها بیشتر جلب می کند. تکامل قدرت شنوایی اثر مستقیمی در سرعت تکامل قدرت تکلم و رشد آن در کودکان دارد. محصولاتی که در این دسته قرار می گیرند با بوجود آوردن محرک های صوتی، سعی در جلب توجه کودک و تشویق او به همراهی و عکس العمل می نماید.
لامسه
این دسته از وسایل کودک را به کشف جهان هستی از راه لمس کردن تشویق می کند. حس لامسه در بین کودکان نسبت به بزرگسالان قوی تر است و به همین دلیل آموزش از راه لامسه می تواند یادگیری بهتری را برای کودکان ایجاد کند. یادگیری مباحثی مانند ریاضیات، الفبا یا علوم مختلف با استفاده از لمس فیزیکی اشیا، بسیار لذت بخش تر و ماندگار تر برای کودک خواهد بود.
آموزش زبان فارسی
در طراحی این گروه از ابزار ها سعی شده که با توجه به سیستم آموزشی و کتب درسی مقطع ابتدایی، آموزش زبان فارسی را همراه با بازی جذاب تر و ملموس تر نماید. کودکان از این ابزارها می توانند بعنوان مکمل آموزشی دروس خوداستفاده نمایند. این دسته از محصولات می توانند به عنوان ابزاری جهت آموزش زبان فارسی برای غیر فارسی زبانان یا حتی بزرگسالانی که نمی توانند بخوانند و بنویسند، مورد استفاده قرار بگیرد
خلاقیت
اگر خلاقیت به عنوان یک فرایند فکری، ارائه راه حل برای یک مسئله یا ابداع چیزی نو در نظر گرفته شود، این محصولات کودکان را قادر می سازد که احساسات خود را از طریق هنر، حرکت، تخیل و خوداستفاده نمایند. این دسته از محصولات می توانند به عنوان ابزاری جهت آموزش زبان فارسی برای غیر فارسی زبانان یا حتی بزرگسالانی که نمی توانند بخوانند و بنویسند، مورد استفاده قرار بگیرد.
برانگیختن حواس
این دسته از محصولات کودک را به نگریستن، گوش دادن و لمس کردن تشویق می کند. رشد این حواس به کودک کمک می کند تا درک جهان پیرامون خود را بهتر و زودتر آغاز کند. کودکان نوپا و پیش دبستانی از محرک هایی که چند حس آن ها را همزمان تحریک می کند لذت می برند.در گیر کردن این حواس نخستین گام مهم واساسی در کسب مهارت های اولیه کودک می باشد. وسایل رنگارنگ، صدا دار و بافت دار باعث رشد حواس نوزادان و کودکان می شوند. کودکان به طور طبیعی به سمت رنگ های روشن، محرک های شنوایی و لمس بافت های متفاوت کشیده می شوند.
هماهنگی چشم و دست
این محصولات به کودک کمک می کند از دستانش به طور موثر استفاده کند و به خوبی از خود واکنش نشان دهد. هماهنگی چشم و دست همراه با رشد مغز کودک دقیق تر می شود و هرچه کودک در این زمینه تمرین بیشتری انجام دهد،نتیجه ی بهتری کسب خواهد کرد. وسایلی نظیر جورچین ها و سازه ها و همچنین وسیله هایی شامل کشیدن، هل دادن، رنگ آمیزی، پرتاب کردن و ….به هماهنگی بین چشم و دست کودک کمک می کند.این مهارت و در کل هماهنگی حس ها و حرکت ها، به حفظ تعادل و اعتماد به نفس کمک می کند.
آموزش انگلیسی
آموختن زبان ديگری غير از زبان مادري به كودكان، به فعاليت ذهنی بهتر آنها می انجامد. كودكانی كه زبان دوم را ياد می گيرند، نسبت به کسانی که تنها یک زبان آموخته اند بهتر می توانند در برابر محرك های خارجی تمركز خودشان را حفظ كنند.چرا كه توانايی حفظ هوشياری و تمركز برای رسيدن به اهداف، نقش مهمی در آمادگی تحصيلی و موفقيت در دوران تحصيل را دارد. اين موارد تنها چند مورد از مزايايی است كه دو زبانه بودن با خود به همراه آورده و باعث موفقي تهای بعدی كودک در مدرسه و محیط اجتماعی م یشود.
ساختنی ها
این دسته از محصولات از قطعاتی تشکیل شده اند که بازیکن با ترکیب یا اتصال آنها با یکدیگر می تواند یک مفهوم جدیدتر را خلق یا بازسازی کند. کودکان از سنین پاﻳﻴن با استفاده از قدرت خلاقیت خود از فر ایند ساخت و نتیجه ی آن لذت می برند و با این فعالیت مفاهیمی چون رابطه ی جزء و کل، تناظر و… را بهتر درک خواهند کرد. به عنوان مثال برای این محصولات می توان به لگوها، بریکس ها، سازه ها و… اشاره نمود.
زبان آموزی
این دسته از محصولات به ایجاد و تقویت چهار مهارت زبانی یعنی مهارت های شنیداری، گفتاری، خواندن و نوشتن کمک می کنند. برای درست صحبت کردن، کودک باید مفاهیم گوناگونی را بیاموزد و پیش از آنکه بتواند بخواند یا بنویسد، باید قادر باشد اشکال مختلف را تشخیص دهد و آن ها را به یاد بیاورد. بازی هایی که دارای نوشتار یا تصویرهای گوناگون می باشند، یا مفاهیم مختلف از جمله ترتیب را می آموزند، در آمادگی وی برای صحبت کردن، خواندن و نوشتن در آینده بسیار مفیدند.
تقویت حافظه
با استفاده از این دسته محصولات قدرت حافظه افزایش می یابد. همان طور که با ورزش کردن قوای جسمانی افزایش می یابد، برای دستیابی به حافظه بهتر می توان آن را تقویت نمود. باز یها این فرصت را به بچ هها م یدهند تا فکر کنند و با استفاده از حافظه ی خود استراتژی هایی را طراحی می کنند. به این ترتیب، مغز آن ها اجازه پیدا می کند تا فعالیت داشته باشد و از این رو کودک این توانایی را پیدا می کند که در آینده به ظرفیت بالاتری از حافظه دست یابد. استفاده از این گروه از محصولات در بزرگسالان هم مانع از ابتلا به بیمار هایی نظیر آلزایمر می گردد.
مهارت های ظریف (رشد ماهیچه های کوچک دست)
این دسته از محصولات به کودک کمک می کند تا از دستان خود برای کارهای ظریف و دقیق استفاده کند. از حدود دو سالگی مغز کودک به نقاشی کردن، نخ کردن مهره ها و … است. این مهارت ها را می توان بطور مثال تدریج توانایی هماهنگی ظریف بین چشم و دست را آغاز می کند. این مهارت گام نخست برای کسب مهارت های دیگر نظیر نوشتن، با در دست گرفتن مداد شمعی یا قلم مو، استفاده از قیچی (البته قیچی بی خطر)، قرار دادن اشیاء در جای دقیق و برداشتن اشیاء کوچک تقویت کرد. مهارت های ظریف و تطابق بین چشم و دست برای فراگیری نوشتن لازم هستند.
اعتماد بنفس
اعتماد به نفس مناسب، سلاح كودک در برابر چالش های دنياست. كودكاني كه احساس خوبی در مورد خود دارند، راحت تر می توانند با مشكلات محيط اطراف و فشارهای موجود در جهان مقابله كنند. آن ها تمايل بيشتری به شادی و لذت از زندگی دارند. این كودكان واقع بين بوده و معمولاً خوش بين هستند. محصولات این گروه سعی می کند با همراهی غیر مستقیم و استفاده از مهارت های کودکان در رسیدن به هدف، آنان را یاری کند تا شعار » من می توانم « به واقعیت تبدیل شود. تشویق دیگران می تواند اثر مطلوب این گروه را دو چندان نماید.
تخیل
این محصولات کودک را ترغیب می کند که از قوه ی تخیلش بیشتر بهره ببرد. خیال پردازی در مورد افراد، حیوانات یا اتفاقات کودکان را به درک و تفکر درباره ی جهان قادر می سازد. قوه ی تخیل کودکان از حدود دو سالگی با کسب مهارت های زبانی فکری و آغاز داستان گویی و نقش بازی کردن به پرواز در می آید. وسیله هایی که تخیل کودکان را بر می انگیزد به آنها کمک می کند تا حوادث واقعی، تجارب تازه و داستان ها رابهتر درک و تفسیر کنند. این دسته از محصولات توانایی کودک را برای تفکر در مورد جهان و درک آن افزایش داده، خلاقیت و ابتکار عمل وی را گسترش می دهند.
حل مسئله
این گروه از محصولات به کودک در درک چگونگی حل مسائل کمک می کنند. کودکان مهارت های پایه ای تفکر را در رویارویی با معما ها، بازی ها و چالش های فکری کسب می کنند. کودک پس از حل مسئله احساس رضایت می کند اما اگر مورد تشویق بی دریغ والدین قرار گیرد، احساس رضایت بیشتری نصیب او خواهد شد. توانایی حل مسئله در کلیه ی جنبه های زندگی کاربرد دارد و تحقیقات نشان می دهد که استفاده از روش » حل مسئله « همراه با »خلاقیت « یکی از بهترین راه های یادگیری می باشد. در عین حال حمایت کودکان با تشویق و ستایش به هنگام حل مسئله، اعتماد به نفس آن ها را تقویت می کند.