پازل‌ها یا جورچین‌ها به دلیل تنوع در شکل، اندازه و میزان سادگی و پیچیدگی، از بهترین سرگرمی‌ها برای طیف وسیعی از گروه‌های سنی هستند؛ از کودکان نوپا گرفته تا بزرگسالان سالمند.
اما برای کودکان از حدود دو سالگی تا سنین پیش از دبستان، درست کردن پازل یک فعالیت لازم و ضروری به منظور کسب مهارت‌های مختلف به شمار می‌آید. با توجه به گستردگی مهارت‌هایی که حل پازل باعث تقویت و پرورش آن‌ها می‌شود، می‌توان گفت که پازل‌ها از کامل‌ترین بازی‌های آموزشی برای سال‌های طلایی کودکی هستند.
در اینجا به ۱۲ مورد از فواید مهم بازی کردن با پازل برای کودکان می‌پردازیم:
- مهارت‌های حرکتی ظریف
کودکان با در دست گرفتن، برداشتن و چرخاندن تکه‌های پازل نیاز دارند که انگشتانشان را کنترل کنند و به این طریق ماهیچه‌های ظریف دست آن‌ها تقویت می‌شوند.
نکته‌ای که باید به آن توجه ویژه داشت، این است که اندازه‌ی تکه‌های پازل باید با رشد و سن کودکان مطابقت داشته باشد. برای کودکان کوچک‌تر باید از پازل‌هایی با تکه‌های بزرگتر استفاده کرد.
- ادراک دیداری
وقتی کودکان پازل را درست می‌کنند، چشم آن‌ها شکل‌ها، رنگ‌ها، خطوط و تصاویر را می‌بیند و این اطلاعات را برای تفسیر کردن به مغز می‌فرستد. به این فرایند ادراک دیداری می‌گویند. بدون این مهارت کودک نخواهد دانست کدام دو تکه باید به هم وصل شوند و یا اینکه چگونه یک تکه بخشی از یک تصویر بزرگتر را تشکیل می‌دهد.
ادراک دیداری برای یادگیری خواندن و نوشتن از اهمیتی اساسی برخوردار است و به همین دلیل ساختن پازل فعالیتی بسیار مفید در جهت سوادآموزی محسوب می‌شود.
حل پازل جنبه‌های مختلفی از ادراک دیداری را پوشش می‌دهد، مثل:
- حافظه دیداری- توانایی به یاد‌آوردن چیزی که قبلاً دیده‌ایم
- تمایز تصویری- دیدن شباهت‌ها و تفاوت‌ها
- درک تصویری- پیدا کردن معنای چیزی که می‌بینیم
- درک شکل‌ها- بازشناسی شکل‌های معمول و رایج
- تجزیه و تحلیل تصویری- دیدن الگوها و کنار هم گذاشتن آن‌ها
- تعمیم تصویری- توانایی شناخت چیزی با دیدن بخشی از آن
- هماهنگی بین چشم و دست
منظور از هماهنگی بین چشم و دست توانایی همکاری بین این دو عضو با کمک مغز برای انجام کارهای مختلف مثل گرفتن توپ یا بستن بند کفش است.
ساختن پازل‌های ساده از اوان کودکی روشی مناسب و بسیار ساده برای تقویت این توانایی است که برای مهارت‌های مختلف از عمل نوشتن گرفته تا جراحی‌های بسیار ظریف به آن نیاز داریم.
- مفاهیم پایه‌ی ریاضی
هنگام درست کردن پازل کودکان یاد می‌گیرند که به شکل‌ها و الگوها در تکه‌های مختلف و همچنین در تصویر کلی پازل دقت کنند و شناخت شکل‌ها یکی از مهمترین جنبه‌های هندسه است. در عین حال در تقریباً هر مفهومی مربوط به ریاضیات می‌توان الگوها را بازشناخت.
- دقت و تمرکز
تا حالا دقت کرده‌اید وقتی کودکان مشغول حل پازل هستند، معمولاً زمان بیشتری آرام می‌نشینند و چنین به نظر می‌رسد که در کاری که انجام می‌دهند، کاملاً غرق شده‌اند.
به همین دلیل بازی با پازل یک فعالیت عالی و ایده‌آل برای متمرکز کردن توجه کودک بدون حواس‌پرتی است؛ فعالیتی که می‌تواند با کم کم اضافه کردن تکه‌های پازل، رفته رفته بر میزان دقت و تمرکز کودک بیفزاید.
در بسیاری از فعالیت‌های دیگر با تغییر حال و هوای کودک ممکن است کار را متوقف کند و به سراغ کار دیگری برود، اما در پازل تا زمانی که همه‌ی تکه‌های پازل به درستی چیده نشوند، کار تمام نمی‌شود و این امر به کودکان انگیزه‌ی بیشتری می‌دهد که تا تکمیل پازل به کار متمرکز ادامه دهند و در پایان نیز به آن‌ها احساس موفقیت دست دهد.
۶. حل مسئله
اگر کودکان را به هنگام حل پازل به دقت نگاه کنید، متوجه می‌شوید که ذهنشان سخت مشغول است. در واقع پازل‌ها ذهن را سخت به کار وامی‌دارند.
خود کلمه‌ی پازل به معنای معماست. برای حل یک پازل باید به روشی منطقی، از طریق آزمون و خطا یا با مقایسه کردن شکل‌ها، رنگ‌ها، الگوها و غیره، به تفکر پرداخت و دست به حل مسئله زد. بهترین روش آموزش مهارت حل مسئله به کودکان ایجاد فرصت‌هایی است که از طریق بازی این مهارت را تمرین کنند. پازل‌ها برای چنین تمرینی بسیار مناسب هستند.
۷. بازی مستقل
بازی با پازل روش بسیار مناسبی برای تشویق کودکان به بازی مستقل است. حل کردن پازل نیازی به دخالت بزرگترها ندارد و می‌تواند به تنهایی نیز سرگرم‌کننده و شادی‌بخش باشد.
این فعالیت می‌تواند به کودکان یاد دهد که چگونه خودشان را سرگرم کنند؛ بخصوص بچه‌های کوچک‌تر که مدام خواستار توجه بزرگترها هستند.
با سپری کردن اوقاتی به تنهایی، کودکان روش‌هایی برای تنهایی بازی کردن و خودانگیختگی را می‌آموزند و همچنین خوشی گذراندن وقت در خلوت را یاد می‌گیرند.
۸. روابط مکانی
منظور از روابط مکانی، توانایی درک موقعیت قرارگیری اشیاء در یک فضا و در ارتباط با یکدیگر است. این توانایی نیز برای یادگیری خواندن و نوشتن از اهمیت بسیاری برخوردار است و کمک می‌کند که کودکان نحوه‌ی قرارگیری اعداد و حروف و همچنین جهت‌ها را درک کنند (برای مثال بین پ و ث تمایز قایل شوند).
۹. رشد شناختی
تحقیقات نشان داده است که انواع پازل‌هایی که یک کودک می‌تواند حل کند، در حقیقت میزان رشد شناختی او را نشان می‌دهد. برای مثال یک کودک سه ساله پازل را عمدتاً از طریق آزمون و خطا درست می‌کند، حال آنکه یک کودک چهار ساله تکه‌های پازل را بر اساس اطلاعات درون تصویر کنار هم می‌چیند.
شما می‌توانید میزان پیشرفت کودک خود را به خوبی مشاهده کنید وقتی شروع می‌کنند به فهمیدن اینکه چطور تکه‌های پازل با هم جور درمی‌آیند و اینکه این جور شدن اصلاً تصادفی نیست. البته فراموش نکنید که هر کودکی روش منحصر به فرد خود را برای درک این موضوع دارد.
۱۰. اعتماد به نفس
توانایی حل یک پازل، بخصوص به تنهایی و بدون کمک یک بزرگتر، یک تقویت کننده‌ی بسیار قوی برای اعتماد به نفس کودکان است. این امر به آن‌ها احساس توانایی و موفقیت می‌دهد.
دقیقاُ به همین دلیل، بسیار مهم است که پازل‌هایی مناسب با سن کودکان در اختیار آنان بگذاریم. درست است که حل پازل برای کودک باید یک چالش حساب شود، اما چالشی که در نهایت به تنهایی بتوانند از پس آن برآیند.
اگر پازل آنقدر سخت باشد که کودک نتواند حتی پس از تلاش و کوشش آن را حل کند، این امر باعث سرخوردگی او می‌شود و احتمالاً دیگر میلی به بازی با پازل نشان نمی‌دهد.
۱۱. پشتکار و تاب‌آوری
کودکی که خود را وقف حل یک پازل می‌کند و حتی زمانی که به تمرکز بیشتری از حد توان معمول او نیاز دارد، تا تمام کردن پازل به کارش ادامه می‌دهد، کودکی است که دارد پشتکار را در خود پرورش می‌دهد.
پشتکار و مداومت مهارتی است که ما در تمام طول تحصیل و زندگی به آن نیاز داریم.
در عین حال کودکان باید بتوانند از پس ناامیدی و سرخوردگی ناشی از جور نشدن بعضی قطعات و یا اشتباه کردن در برخی موارد برآیند تا عزم و اراده‌ی خود را تقویت کنند.
۱۲. آرام بخشی
آخرین و البته نه کم اهمیت‌ترین فایده‌ی درست کردن پازل‌ها این است که این فعالیت شادی‌آور و آرامش بخش است و بسیاری از بزرگسالان هم از آن لذت می‌برند.
پازل‌ها باعث کاهش استرس می‌شوند و ذهن‌آگاهی را برمی‌انگیزند. درست کردن پازل فعالیتی بسیار مناسب برای آرام کردن و کاهش اضطراب و نگرانی یک کودک است.