تقریباً در مجموعه اسباب‌بازی‌های هر کودکی می‌توان نوعی از بازی‌های ساختنی را پیدا کرد اما گاهی اهمیت بازی با آن‌ها و فوایدی که در تمام طول زندگی برای کودکان دارند، نادیده یا دست کم گرفته می‌شود. واقعیت این است که ساختنی‌ها از هر نوعی که باشند می‌توانند در رشد شخصیت و مجموعه مهارت‌های کودکان بسیار مؤثر باشند. در این مقاله سعی می‌شود چرایی اهمیت ساختنی‌ها و فوایدی که بازی با آن‌ها در بر دارد، توضیح داده شود. همچنین در پایان مقاله ۱۰ مورد از بازی‌های ساختنی مفید و با کیفیت معرفی می‌شود.
چه چیزی باعث اهمیت ساختنی‌ها در دوران کودکی می‌شود؟
دوران کودکی زمانی است که شخص بیشترین تأثیر را از محیط اطراف خود می‌گیرد. بنابراین گنجاندن ساختنی‌ها در زمان بازی کودکان از سنین پایین به این معناست که احتمالاً از فواید این بازی‌ها بیشترین بهره را می‌گیرند.
برای مثال در تحقیقی که نتایج آن را انجمن روانشناسی آمریکا در سال ۲۰۰۸ میلادی منتشر کرد، مشخص شد کودکان پیش‌دبستانی که یک دوره هدایت شده از بازی با ساختنی‌ها را گذرانده بودند، عملکردشان در پاسخ‌گویی به تست‌های هوش فضایی-دیداری و تحلیل شکل‌های سه‌بعدی به طرز چشمگیری نسبت به دیگران پیشی گرفته بود. منظور از هوش فضایی-دیداری توانایی خلق، حفظ، به خاطر آوردن، و تغییر تصاویر بصری است. بدون تمرین و پرورش این توانایی ممکن است کودکان در سال‌های اولیه آموزش رسمی خود دچار مشکلاتی شوند.
علاوه بر این، هوش فضایی-دیداری و توانایی تحلیل شکل‌های سه‌بعدی مهارتی است که اگر کودکان از سنین پایین آن را کسب کنند، در نوع شغلی که در بزرگسالی انتخاب می‌کنند تأثیری تعیین‌کننده خواهد داشت. برای مثال هوش فضایی-دیداری مهارتی است که معماران و مهندسان موقع طراحی یک ساختمان از آن بهره می‌گیرند، یا شیمیدانان و داروسازان موقع مشاهده‌ی ترکیب‌های شیمیایی از آن استفاده می‌کنند. حتی جراحان موقع انجام عمل جراحی برای درست رفتار کردن با بدن انسان به این هوش نیازمندند. بنابراین تشویق و ترغیب کودکان به انجام بازی با ساختنی‌های مختلف می‌تواند نتایج بسیار سودمندی داشته باشد.
فواید بازی با ساختنی‌ها چیست؟
بازی با ساختنی‌ها نه تنها کودکان را به شیوه‌ای دلچسب و لذت‌بخش سرگرم می‌کند بلکه در بر گیرنده‌ی فواید بسیاری برای رشد آن‌هاست. در اینجا فهرستی از این فواید را همراه با توضیح هر یک ارائه می‌شود تا پیش از خرید این دسته از بازی‌ها دقیقاً بدانید چه انتظاری باید از آن‌ها داشته باشید.
مهارت‌های حرکتی ظریف:
بازی با ساختنی‌ها روشی عالی برای رشد مهارت‌های ظریف کودکان به شمار می‌رود. منظور از مهارت‌های حرکتی ظریف همکاری ماهیچه‌های کوچک در هماهنگی کامل با مغز و سیستم عصبی برای به حرکت درآوردن انگشتان دست، لب‌ها، زبان و چشم‌هاست. وقتی کودکی با ساختنی‌ها بازی می‌کند، برای برداشتن، به هم وصل کردن یا جدا کردن قطعات از ماهیچه‌های مختلف دست خود استفاده می‌کند. با انجام این کار مهارت‌های حرکتی ظریف تقویت می‌شود و انجام کارهایی مثل نوشتن و نقاشی کردن را در آینده بسیار آسان‌تر می‌سازد.
مهارت حل مسئله:
یکی از مهم‌ترین فواید آشنا کردن کودکان با بازی‌های ساختنی مهارت حل مسئله است. وقتی کودکان با ساختنی‌ها کار می‌کنند برای اتصال قطعات درست، باید بارها دست به آزمون و خطا بزنند. برای مثال دو قطعه را به هم وصل می‌کنند ولی نتیجه‌ای را که می‌خواهند به دست نمی‌آید. برای همین باید روش دیگری را امتحان کنند تا مشکل را رفع کنند یا در واقع مسئله را حل کنند. حل مسئله مهارتی است که ما در تمام طول زندگی به آن احتیاج داریم بنابراین پرورش و تقویت آن در سنین کودکی می‌تواند از اهمیت بسیار بالایی برخوردار باشد.
مهارت خلاقیت:
یکی دیگر از فواید ساختنی‌ها افزایش خلاقیت است. در یک مطالعه تحقیاتی در سال ۲۰۱۵ میلادی مشخص شد که خلاقیت کودکان بیشتر در مواجهه با چالش‌هایی رشد می‌کند که از الگو یا قوانین از پیش تعیین شده‌ای پیروی نمی‌کنند. برای مثال با قطعات مختلف بازی‌های ساختنی می‌توان بی‌نهایت ترکیب مختلف ساخت و چیزهای جدیدی خلق کرد. بنابراین وقتی کودک به دنبال قطعه‌ای می‌گردد که با طرح ذهنی‌اش جور دربیاید، باید برای انتخاب گزینه‌ی درست از قوه‌ی تخیلش بهره بگیرد. این امر استفاده از خلاقیت را برمی‌انگیزد زیرا کودک می‌تواند تصمیم بگیرد که با تغییر یک قطعه یا جای اتصال آن، کل طرح را عوض کند.
مهارت‌های کار گروهی:
ساختنی‌ها از جمله بازی‌هایی هستند که انجام آن‌ها هم به تنهایی و هم به صورت گروهی سرگرم‌کننده و ثمربخش است. هنگام بازی گروهی با ساختنی‌ها اغلب پیش می‌آید که کودکان قطعات را بین خودشان رد و بدل کنند، در انتخاب و اتصال قطعات به هم کمک کنند یا در مورد ساخته‌های یکدیگر نظر بدهند. جالب اینجاست که در تحقیقی که در دانشگاه آلبرتا انجام گرفت، نشان داده شد که وقتی کودکان با هم روی ساخت چیزی کار می‌کنند و یا حتی وقتی که هر کدام چیز متفاوتی را فقط در کنار هم می‌سازند، در هر صورت مهارت‌های کار گروهی در آنان تقویت می‌شود.
چه نوع بازی‌های ساختنی برای کودکان مناسب هستند؟
امروزه انواع بازی‌های ساختنی در بازار عرضه می‌شود و انتخاب از بین آن‌ها گاهی دشوار است. نکته‌ی مهم و اساسی در این مورد این است که محصولی انتخاب شود که بازی با آن نه آنقدر ساده باشد که هیچ چالشی در بر نداشته باشد و نه آنقدر دشوار که کودک از پس آن برنیاید. مهم این است که اعتماد به نفس کودک و مهارت یادگیری مستقل او در بازی افزایش یابد. نکته‌ی دیگر اینکه گاهی برخی از والدین گمان می‌کنند با داشتن یک نوع بازی ساختنی مثل لگو، کودک به انواع دیگر ساختنی‌ها نیازی ندارد. واقعیت این است که هر چقدر بازی‌های ساختنی بیشتر و متنوع‌تری را در اختیار کودکان بگذاریم، نتایج بهتری از نظر کسب مهارت‌های مطرح شده می‌گیریم.